آموزش مهارت های زندگی دانشجویی

مقدمه

امروزه پیشرفت سریع و مداوم تکنولوژی و تغییرات عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع، منجر به ایجاد تغییرات شگرفی در نگرش ها، ارزش ها، شرایط محیطی، ارتباطات بین فردی و در مجموع تغییرات اساسی در شیوه زندگی انسان ها شده است، بسیاری از افراد در رویارویی با مشکلات زندگی فاقد توانایی ها و مهارت های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مشکلات و مقتضیات زندگی آسیب پذیر نموده و در معرض انواع اختلالات روانی- اجتماعی و رفتاری قرار می دهد. دانشجویان نیز تحت تاثیر شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حاکم بر جامعه هستند و در برخی موارد از توانایی لازم در برخورد با مشکلات و چالش ها برخوردار نبوده و در معرض آسیب ها و ناهنجاری ها قرار می گیرند.

از طرفی ورود به دانشــگاه برای دانشــجویان تجربه ای جدید، مهیج و گاه آشفته کننده است. زندگی دانشجویی دوره ای بسـیار حسـاس در زنـدگی نیروهای کارآمد، فعال و جوان کشور است و غالباً با تغییرات زیادی در روابط اجتماعی و انسـانی آنهـا همـراه است. دانشجویان در طول سال های تحصیل در دانشگاه با چالش ها و تقاضاهای ثابتی در زمینه سازگاری با شرایط جدید و تغییرات ایجاد شده در زندگی جدیدشان رودرور می شوند. همزمان با فشارها و تقاضاهای تحصیلی جدید، دانشجویان به دنبال استقلال و خودمختاری از والدین و نیز پذیرش مسئولیت کارهای خود بوده و باید با فشارهای وارده از جانب همسالانی با ارزشها و آرمان های متفاوت و خرده فرهنگ های گوناگون کنار بیایند.

دانشجویان به طرق مختلف تحت تـأثیر محـیط دانشگاه قرار می گیرند. برای بعضی از آنها دانشگاه محیطی پرتنش است، زیرا یـک تغییـر ناگهـانی از دوره دبیرسـتان محسوب می شود و برای گروه دیگر جدا شدن از خانه و غم غربت منبع تنیدگی است. اگرچه مقداری تنش برای تحـول فـرد لازم است اما حد افراطی آن بر توانایی فرد در سازش یافتگی تـأثیر منفــی دارد. بســیاری از دانشــجویانی کــه تــازه وارد دانشگاه می شـوند بـه علـت جـدا شـدن از خـانواده، عـدم آشنایی با محیط دانشـگاه، زندگی جمعی و خوابگاهی، مشکل در انطباق با سیستم آموزشی، آینده نامشخص، شیوه جدید زندگی، توقعات والدین از پیشـرفت آنان، امتحانات و انجام تکالیف بـا اضـطراب روبـرو هستند.

سازمان جهانی بهداشت و صاحبنظران، مهارت زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید تعریف نموده است. مجموعه کلی این مهارت های زندگی براساس رشد موثر در چهار بعد زندگی خانوادگی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی می باشند که جنبه پیشگیری دارند و بر مبنای یک ساختار تئوریکی هستند که دارای اهداف کلی مشاوره و بهداشت روانی می باشند. همچنین، از دیدگاه یونیسف مهارت زندگی به گروه بزرگی از مهارت های روانی/ اجتماعی و بین فردی گفته می شود که می تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات شان را با آگاهی اتخاذ کنند، به طور موثر ارتباط برقرار کنند، مهارت های مقابله ای و مدیریت شخصی خود را گسترش دهند و زندگی سالم و مفیدی داشته باشند. مهـارت هـای زندگی دانشجویی مهارت هـایی هـستند کـه بـه منظـور ارتقای سطح ارتباطات، افزایش قـدرت تـصمیم گیـری، زندگی اجتماعی با دیگران، یادگیری، مدیریت و درک خود و کار کردن در گروه مورد استفاده قرار می گیرند.

پژوهش ها نشان داده ا نـد کـه بـسیاری از مـشکلات روانی- اجتماعی نظیر اعتیـاد بـه سـیگار، الکـل و مـواد مخدر، پناه بردن به انواع داروهـای اعـصاب، رفتارهـای جامعه ستیزانه و انواع اختلالات روانی در افراد محـصول مهارت های زندگی ضعیف اسـت کـه نیازمنـد توجـه و مداخله به موقع است. پژوهش تاتل (2006) نشان می دهد آموزش مهارت زندگی در فراگیران منجر به افزایش توانایی های تصمیم گیری، ارتباطات، و افزایش اعتماد به نفس آنان می شود. پژوهش اشچتمن (2005) و همکاران نشان می دهد، آموزش مهارت زندگی در ارتقای توانایی حل مسأله، تصمیم گیری، روابط بین فردی و کارایی شخصی تأثیر بسزایی دارد. نتایج مطالعه مقدم و همکاران (1387) در بررسی تأثیر آموزش واحدهای مهارت های زندگی بر میزان آگاهی و نگرش دانشجویان نشان می دهد، آموزش مهارت های زندگی به دانشجویان به صورت سیستماتیک و سازماندهی شده و در قالب یک واحد درسی تأثیر بارزی در ارتقای دانش و نگرش نسبت به مهارت های زندگی و توانمندی های روانی – اجتماعی آنان داشت.

دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی نیز بخشی از جامعه ی جوان دانشگاهی را تشکیل می دهند. این جمعیت جوان نقش چشمگیری در بنای جامعه سالم در آینده دارند. با توجه به طول مدت حضور دانشجویان در دانشگاه می توان در این مدت علاوه بر آموزش های تخصصی، آنها را به مهارت های زندگی مجهز نمود. این در حالی است که در میان انبوه آموزش های عملی و نظری، جای خالی آموزش مهارت های زندگی در فهرست دروس دانشگاهی به چشم می آمد. دستیابی به مهارت های زندگی قطعا نیازمند تدریس، تربیت و ارزیابی است و خود به خود حاصل نمی شود و دانشگاه می تواند نهاد مسول آموزش و ارتقای مهارت های زندگی و هویت بخشی به دانشجویان باشد.

با توجه به موارد فوق و در راستای پیشگیری و کاهش آسیب های روانی - اجتماعی و افزایش توانمندی های دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی، طرح ارائه واحد درسی «مهارت های زندگی دانشجویی Life skills for college students » با هدف آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی دانشجویان نوورودی کارشناسی با همکاری و مشارکت معاونت دانشجویی، مرکز مشاوره و سبک زندگی، معاونت آموزشی، مدیریت خدمات آموزشی دانشگاه تنظیم و اجرا گردید.

اهمیت و ضرورت

مواجه دانشجویان با تحولات زندگی اجتماعی و بعضا مهاجرت
پوشش ندادن نیازهای مهارتی و زندگی اجتماعی توسط آموزش های رسمی دانشگاهی
حساسیت سن انتقال از نوجوانی به جوانی
چالش ها، فرصت ها و تهدید های زندگی دانشگاهی
ضعف آموزش های دوران تحصیلی مدرسه ای

اهداف کلی

پیشگیری از آسیب های روانی – اجتماعی و ارتقاء سطح بهداشت روانی
رشد و پرورش مهارت های اخلاقی – هیجانی- اجتماعی
آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی دانشجویان
تغییر رفتار های مشکل ساز و ایجاد رفتارهای جدید و سازگارانه

اهداف آموزشی

شناسایی توانایی ها، ضعف ها و مسؤلیت های خود
استفاده موثر از مهارت های تنظیم هیجانی، تفکر نقاد، تصمیم گیری، مقابله با استرس، مدیریت زمان و برنامه ریزی، خود آگاهی، همدلی و روابط بین فردی در زندگی شخصی و حرفه ای
آموزش شیوه های پیشگیری از آسیب های جدی از جمله سوء استفاده ی عاطفی، سوء مصرف مواد
آشنایی با مسؤلیت های فردی و حرفه ای
آموزش مفاهیم اخلاقی حاکم بر تحصیل و شغل
بکاربستن توصیه های لازم در مفاهیمی از قبیل تقلب، وجدان شغلی، انضباط اجتماعی، کینه و حسادت و غیره
آشنایی با قوانین و مقررات آموزشی و انضباطی حاکم بر دانشگاه
آشنایی با خطرات فضای مجازی

سرفصل های آموزشی

بخش اول: آشنایی با ماهیت زندگی دانشجویی

ویژگی ها و ماهیت دانشجو
دوره انتقال و انطباق با آن
چالش های زندگی دانشجویی
تفاوت دانشگاه، دانشجو با مدرسه و دانش آموزان
شناخت محیط دانشگاه (معاونت آموزشی، معاونت دانشجویی، معاونت پژوهشی، معاونت فرهنگی، کمیته انضباطی، انجمن های علمی، نهاد رهبری ،بسیج، مرکز بهداشت، تربیت بدنی، مرکز مشاوره، مرکز کارآفرینی و دفتر مهارت افزایی)

بخش دوم: آموزش مهارت های تحصیلی

آشنایی با مقررات آموزشی
مهارت های تحصیلی، برنامه ریزی درسی، روش های مطالعه و یادگیری، تمرین تمرکز حواس، حضور در کلاس درس، مطالعه آزاد، تمرین و یادگیری مباحث کلاسی، یادداشت برداری، منبع شناسی و استفاده از کتابخانه )
اضطراب در کلاس
اضطراب امتحان و مقابله با آن
مدیریت زمان
کسب موفقیت تحصیلی و پیشگیری از مشروط شدن
معرفی برنامه درمان دانشجویان مشروطی

بخش سوم: خودشناسی

کسب معنای زندگی در پرتو تحلیل انسان شناسی و هستی شناسی خود
عزت نفس و طریقه افزایش آن
خودکارآمدی و اعتماد به نفس
تحلیل ذهن خود / خطاهای شناختی و باورهای غیر منطقی
مکانیسم های دفاعی سازنده - مخرب
خودآگاهی
خود تنظیمی هیجانی و غرایز( کنترل خشم، اضطراب ، خجالت)
مقابله با استرس

بخش چهارم: خودمراقبتی و سلامت روان

سبک زندگی سالم
شاخص های سلامت روان
شاخص های ناسلامتی
افکار منفی و افکار خودکشی
خودمراقبتی و دیگر مراقبتی
طرح بتا
مقابله با سوء رفتار

بخش پنجم: مقابله با رفتارهای خودآسیب رسان

تعریف و انواع رفتارهای خود آسیب رسان
خودشناسی رفتارهای آسیب رسان
ارزیابی میزان خطر و اعتیاد پذیری

بخش ششم: مهارت های اجتماعی و ارتباطی

ارتباط و شخصیت
مهارت های ارتباط با اطرافیان (خوش روئی، کلام نرم و ملایم، تواضع، آرام سازی، حرمت گذاری، صحبت کردن، پاسخ دهی مناسب به رفتارهای مناسب، پاسخ دهی مناسب به رفتارهای نامناسب( تندخوئی دیگران، تمسخر دیگران ، دست انداختن)
مهارت ابراز وجود
مهارت انتقاد و مخالفت
ارتباط با همکلاسی
ارتباط با استاد ، جایگاه و موقعیت استاد
ارتباط با کارمندان

بخش هفتم: مهارت های معنوی

تحلیل بعد معنوی انسان به عنوان یکی از ابعاد وجودی او
معنویت، صبر و بردباری
بخشش
توکل
حل مساله با رویکرد معنوی

بخش هشتم: آمادگی برای ازدواج

فلسفه و ضرورت ازدواج
برنامه ریزی و کسب آمادگی برای ازدواج
شاخص های آمادگی برای ازدواج
نحوه انتخاب موثر
روابط عاطفی معیوب و ناسالم

بخش نهم: آمادگی برای ورود به دنیای کار

واقعیت های اشتغال در دنیای امروز
چه کنیم که در آینده به شغل مناسبی دست یابیم
مهارت های شغل یابی و کارآفرینی